Politiek en journalistiek geweten van Nederland – zo typeerde Rob Wijnberg van De Correspondent Marc Chavannes. Chavannes werkte 42 jaar voor de krant NRC, en stapte in 2015 over naar De Correspondent. Een carrière van vijftig jaar, met correspondentschappen in Londen, Parijs en Washington DC, met een hoogleraarschap aan de Rijksuniversiteit Groningen, en twee successievelijke gezinnen.

Hij verwierf veel ontzag met zijn column Opklaringen. Een scherpslijper, die zo vaak waarschuwde voor de uitholling van de rechtsstaat, en het wegbezuinigen van inhoudelijke kennis bij de overheid.

Hij overleed in januari 2024. Ik maakte een biografisch portret van Marc Chavannes voor het radioprogramma en de podcast Wat Blijft van HUMAN.

Je kan de aflevering beluisteren in je podcastapp, op Spotify en op de site van NPO Radio 1.

Radio- en televisiepresentator Karel van de Graaf werd geadopteerd door zijn tante en groeide op in Hoek van Holland. Dat hij geadopteerd was kwam hij pas later te weten, en het speelde een grote rol in zijn verdere leven.

Zijn bekendheid verwierf hij met zijn praatprogramma Karel. Zijn doorbraak had hij te danken aan een aflevering waarin hij voor- en tegenstanders van het militair regime in Suriname aan het woord liet, een gesprek dat uitliep op een schietincident. Het voorval haalde de wereldpers.

Van de Graaf werkte uiteindelijk bijna veertig jaar bij de AVRO, waar hij vertrok na een conflict over zijn nevenactiviteiten. Hij kreeg een forse ontslagvergoeding mee, waar discussie over ontstond.

Op 14 november 2023 overleed hij in zijn woonplaats Amersfoort aan de gevolgen van de ziekte van Alzheimer. 

Botte Jellema volgt zijn spoor terug en praat met oud-collega en vriend Cees van der Wel, oud-AVRO directeur Willemijn Maas en Karels weduwe Adrianne van Rheenen. 

Wat blijft, na de dood van Karel van de Graaf?

---

Uitgezonden in op zondag 4 augustus op NPO Radio 1. Terugluisteren kan via Spotify, NPO Radio 1 of in jouw podcastapp.

Computer maakt nieuw liedje, op basis van wat artiesten ooit hebben verzonnen. Dat is generatieve muziek-AI. Vandaag schrijft De Volkskrant in een relatief klein artikeltje dat Universal, Warner en Sony – de grootste platenlabels – een rechtszaak zijn begonnen tegen twee bedrijven die mensen in staat stellen om muziek te genereren met AI.

Dit lijkt mij groot nieuws. Ik heb niet superveel verstand van recht, maar volgens mij is dit een schot voor open doel. Ik vind dat er een groot verschil zit tussen artiesten die zich laten inspireren door eerder gemaakt werk, en computers die akkoordenschema’s, melodieën en stijlen in een database stoppen, analyseren, en daarna een liedje uitrekenen. 

De muziekindustrie (en alle creatieve vakgebieden) heeft niet voor niets van alles opgetuigd rond auteursrecht. Wie ooit iets creatiefs heeft gemaakt en verkocht, weet dat er ogenblikkelijk contracten om de hoek komen kijken. Dat is volkomen terecht, want helaas laat creatief werk zich makkelijk kopiëren – Napster, cassettebandjes, jpg’s… Dat dek je dus in. Een database aanleggen van bestaande muziek en dat zakelijk gebruiken mag niet zomaar.

Na twee decennia van ‘move fast and break things’ – het al dan niet uitgesproken motto van disruptieve bedrijven zoals Facebook, Uber, AirBnB en andere oliegestookte nieuwe techbedrijven – dacht ik dat we daar wel klaar mee waren. Het is bullshit, je breekt dingen die anderen voor je moeten opruimen, en het zijn vooral nieuwe manieren om de arbeidersklasse weer uit te buiten. De krankzinnige bedragen die deze bedrijven op de beurs waard zijn schreeuwen bubble, maar iedereen is te druk met geld tellen.

Als kleine creatieveling lukt het mij nooit om tegen generatieve muziek-AI te strijden. Op de site van mijn podcast staat dat ik geen toestemming geef voor het gebruiken van de audio en onze teksten voor het trainen van AI. Maar ik weet vrij zeker dat dit wel gebeurt – op hoeveel HD’s van AI-bedrijfjes zouden onze MP3’s inmiddels te vinden zijn. 

De grote platenbazen Warner, Sony en Universal vinden kennelijk dat hun catalogus met echte muziek meer waard is dan generatieve-AI-muziek waard kan worden, en die tekenen ze dus niet, maar klagen ze aan. Dat kan ook de kleine creatieveling helpen. Ze moeten daarna wel even doorpakken, en niet alleen deze twee kleine startups voor de rechter dagen. Hoewel het misschien makkelijker is om een precedent te krijgen in een gevecht met een kleinere partij, die nog niet gesterkt wordt met Saudische oliemiljarden.

Onder de streep dringt zich een prangende en eigenlijk nergens gestelde vraag op: why? Waarom willen we AI die muziek maakt? Denk je werkelijk dat het je gaat lukken om het recept voor een hit uit te laten rekenen door AI? Ga je dan touren? “Hallo Pinkpop! Hier zijn The Prompts, met ‘nummer in de stijl van Billy Jean en Under Presure!’”. 

Ik besef heus dat ik een man ben die tegen de wolken staat te schreeuwen. Want EDM is ook muziek, al moet je er wel wat te slikken bij nemen. Een DJ die een ‘set’ afspeelt en met z’n handen zwaait terwijl er nog wat pyrotechniek wordt afgestoken is ook muziek. En dat ik liever in het Bimhuis, Paradiso en het Concertgebouw zit, is niet erg relevant voor de uitkomst.

Dat ik deze rechtszaak een schot voor open doel noem, zeg ik vanuit de bias van een creatieve maker. Of een (Amerikaanse) rechter er ook zo naar kijkt is nog maar de vraag. Ik heb zelf geen interesse in AI-muziek, ook als ik het niet als zodanig zou herkennen. De prompt ‘maak een song die als twee druppels lijkt op Happy van Pharrell maar waar we juridisch mee wegkomen’ is een lege gimmick, en verspilling van bronnen. En je zou als techsector (en de daar over schrijvenden) ook eens een keer moreel kunnen tonen.

Gaan we rekencapaciteit en AI inzetten om een hit uit te rekenen, of gebruik je dat voor vrede, democratie, duurzaamheid en gezondheid? Ik wil het gezegd hebben, want die dingen lijken niet erg op de radar te staan van de move fast and break things-types. Helaas.

Weerman Piet Paulusma was een autodidact met een grenzeloze werklust. In Wat Blijft volgt Botte Jellema zijn spoor terug en praat met zijn tweelingbroer Lume, zijn dochter Martsje, zijn oude collega Sybren Terpstra van Omrop Fryslân en Jan Slagter van Omroep Max.

‘Oant moarn!’ is de bekende kreet van Piet Paulusma. Op 16 maart 2022 klonken deze woorden voor de laatste keer op televisie. 

Hij overleed het weekend hierna aan de gevolgen van darmkanker. Toen de diagnose gesteld werd, besloot hij het alleen aan vrienden en familie te vertellen. “Niemand mocht het verder weten. Hij wou, moest en zou op televisie blijven. Dat was zijn alles”, vertelt oud-collega Sybren Terpstra.

Zo’n 36 jaar lang was hij de weerman van Omrop Fryslân, de regionale omroep van Friesland. In die provincie weerman zijn bij de regionale omroep betekent nogal wat, legt adjunct-hoofdredacteur Terpstra uit in de aflevering. Vanaf 1992 was Piet Paulusma daar ook dagelijks op tv met zijn weersverwachting. Vanaf 1996 kwam daar landelijke bekendheid bij, omdat Piet bij SBS6 weerman werd. Hij groeide uit tot een nationale bekendheid, werd een informele ambassadeur voor Friesland, en was zeer geliefd bij zijn publiek.

Broer Lume had met deze bekendheid wel eens wat moeite. Hoewel hij zelf een succesvol ondernemer was, had hun vader vaak meer oog voor Piet dan voor hem. Toen Piet ziek werd trokken ze weer meer naar elkaar toe, en Lume spreekt met veel warmte over zijn broer en diens prestaties.

Dochter Martsje kwam plotseling voor de nationale camera’s te staan, toen haar vader op vakantie ineens ziek werd, en toch iemand een paar uur later een weersverwachting moest presenteren. Ze werkte mee in het familiebedrijf dat Piets weerpresentaties inmiddels waren, en heeft veel avonturen meegemaakt met ‘het reizende circus’ van haar vaders optredens.

Twee jaar na Piets dood blikken vriend en collega Sybren, broer Lume en dochter Martsje terug op het leven en werk van Piet Paulusma, en vertellen Wat Blijft van de bekendste weerman van Nederland.

De Wat Blijft-aflevering is terug te luisteren op de site van NPO Radio 1, op Spotify, en in elke podcastapp.

UPDATE 28 februari: Er gaat definitief geen geld naar regenboogbeleid vanuit de Provincie Fryslân.

Aanstaande woensdag stemmen de Friese Statenleden over het ‘regenboogbeleid’ in de Provinsje Fryslân. Gedeputeerde Staten is niet van zins om hier een cent aan uit te geven, ondanks dat Fryslân een Regenboogprovincie is. Bij monde van gedeputeerde Femke Wiersma is regenboogbeleid afgedaan als geen kerntaak en financieel ondermijnend.

Dit stuk schrijf ik vanuit verbijstering, dan weet je dat alvast. Ik schrijf het ook niet als journalist, maar als belanghebbende, in die zin dat ik Fries ben, hoewel ik er al lang niet meer woon, en dat ik homo ben. Ik schrijf dit tevens als behoorlijk ingevoerde, al zeg ik het zelf.

Welnu.

Het heeft jaaaaren geduurd voordat Fryslân in 2020 als allerlaatste provincie van Nederland een Regenboogprovincie werd. De discussie over de zin er van mogen we nu nog weer even dunnetjes overdoen. Ten overstaan van PS en GS mogen de homo’s en plein publiek weer hun hele ziel en zaligheid komen tonen. Dat is irritant maar het moet, niet omdat wij zielig zijn of omdat we van suiker zijn, maar omdat we nog steeds in elkaar worden geslagen, worden gepest, uitgescholden en uitgesloten. 

De geschiedenis van Fryslân als Regenboogprovincie

In 2020 heb ik het proces van het worden van een Regenboogprovincie gevolgd en vastgelegd in een radiodocumentaire. De weerstand er tegen, was terug te voeren op één man, Teus Dorrepaal, die jarenlang Statenlid in Fryslân was voor het CDA, in 2019 met pensioen ging en in 2022 overleed. Dorrepaal was homo (al moest je dat niet tegen hem zeggen, hij verbrak het contact met je) en leefde zijn hele leven samen met zijn vriend. 

Hij heeft een werkelijk afschuwelijke jeugd meegemaakt, en is daar slecht uit gekomen. Hij schreef daar een sleutelroman over, met de titel ‘Praat er maar niet over’. Het is een verschrikkelijk boek, op alle manieren, maar vooral omdat het een advies suggereert over wat je moet doen als je niet cis-gender en/of niet hetero bent. Voel je je aangetrokken tot hetzelfde geslacht: vooral niet over praten.

Dorrepaals mening over LHBT+ deelde hij in 2016 in een cruciale Statenvergadering over het worden van Regenboogprovincie, waar ik fragmenten uit laat horen in de documentaire. Hij weet de hele vergadering om te krijgen, van links tot rechts, met christelijke platitudes en drogredeneringen. Het komt er op neer dat homo’s niet anders zijn, niet anders moeten zijn, en niet anders behandeld moeten worden. Het is echt stuitend.

Om de simpele reden dat dit in de praktijk niet kan, want LHBT+ wordt wél anders behandeld. Vernederd, gepest, en in elkaar getrapt.

Net zoals inbreken bij wet is verboden, en niemand zal zeggen dat hij steelt, is de praktijk weerbarstig en zien we in de bouwmarkten schappen vol met sloten en diefstalwerende materialen, en kan je op de website van de politie (overheid dus) uitgebreide informatie lezen over hoe je inbraak zoveel mogelijk kan voorkomen. Praat er dus over. Deze metafoor veegt eigenlijk alles wat Dorrepaal zei meteen van tafel, maar zo makkelijk gaat dat in de Friese Staten dus niet.

Een Statenvergadering waarin LHBT+ het allemaal nog een keer nóg een keer mag uitleggen

Goed, terug naar nu. Want Dorrepaals stem galmt nog altijd door het provinciehuis. Twee weken geleden mocht LHBT+ dus in de Statenzaal komen om hun ziel weer eens bloot te leggen – LHBT+ wel, de potenrammers gingen die avond gewoon lekker Netflixen of weet ik veel. 

Aanwezig was ook iemand van de marginale ‘homobelangenclub’ Roze Leeuw. Twee dingen over Roze Leeuw: het is een raar domrechts clubje dat regenboogvlaggen verbrandt en exact dezelfde destructieve en meritocratische mening er op nahoudt als Dorrepaal deed; en het is een club die zichzelf keer op keer in de kijker weet te spelen.

Journalisten uit de hele natie trappen er iedere keer weer in: ze komen naar demo’s met de voorzitter en de vicevoorzitter (zie anti-voorleesmiddagdemo van vorige zomer in Rotterdam), want meer leden komen niet opdagen of zijn er domweg niet. En wat heerlijk voor journo’s om dat een ‘tegengeluid’ op te kunnen schrijven, ook al is dat dan compleet uit balans en een valse voorstelling van zaken.

Dus even voor journalisten die Roze Leeuw googlen en alleen deze zin lezen: het is een marginale, domrechtse club zonder substantiële aanhang. Check gewoon even hoeveel volgers ze op insta hebben en vergelijk dat getal met dat van GSA netwerk. Negeren, want geeft vertekend beeld. Bedankt.

Dorrepaal in 2024

Nog iets over die Roze Leeuwer. Hij was helemaal vanuit Noord-Brabant gekomen, om tegen regenboogbeleid in algemene zin te adviseren, want ‘als je zielig genoemd wordt dan wordt je vanzelf zielig’ (of zoiets onsamenhangends zei hij), en je kan beter stadswandelingen organiseren. Dat laatste was zijn letterlijke advies aan de leden van de Provinciale Staten van Fryslân.

Dit is een bekende drogredenering van de Roze Welpjes: zogenaamd ‘misplaatst slachtofferschap’. De club bestaat uit types die maar niet kunnen inzien dat het van veel privileges getuigt als je zonder problemen uit de kast kan komen, zonder problemen LHB kan zijn (T is voor hen om idiote redenen ook ingewikkeld), en vooral: dat ‘normaal’ een heel problematische term is, en ‘normaal doen’ een stupide opdracht is. Hier is al zoveel over geschreven, hebben ze allemaal nooit gelezen.

PVV en FVD in de Staten waren natuurlijk uit de schroeven over deze jongen. CDA (hoi Dorrepaal!) vond het ook echt helemaal fantastisch, wat een dappere mening, en ze zullen het zeker meenemen in de beraadslagingen. En dat helemaal vanuit Noord-Brabant, bedankt voor de ondernomen reis, we laten je als eerste spreken, zodat je de trein terug nog kan halen, echt heerlijk, wat een schat!

Opvallend hoe PVV even later een vanuit Frankrijk overgekomen insprekende Friese homo uitgebreid de maat nam over wat hij eigenlijk wel niet over Friesland meende te weten. Een man die in de jaren ’80 in Friesland woonde en de nodige gruwelijkheden heeft meegemaakt (mocht hij allemaal vertellen, niemand viel het op dat hij zichzelf niet zielig vond). Geen bedankje voor de reis.

Maar vertel me nog een keer dat ik een voorkeursbehandeling wil.

Femke Wiersma en haar ongeïnformeerde drogredenen

Ik heb de helft van deze Statenvergadering gezien, toen kon ik het niet meer aan. Dat kwam door de inbreng van Femke Wiersma, gedeputeerde en BBB’er. En televisieboerin en iemand die het prima vindt dat er asbest in de fik wordt gestoken op onze snelwegen. Zij begon aan haar betoog, en wist de insprekers te bedanken alsof hun inbreng over het type asfalt op de de N356 ging, waarna ze elke vraag van andere PS-leden beantwoorde met: het is geen kerntaak en er is geen geld.

Eerst even dat laatste. Het gaat om zo’n 50.000 euro. Het provinciebudget is ongeveer 525 miljoen euro. Dus het gaat om 0,01% van de begroting. Maar nee, regenboogbeleid zou de financiële ‘weerbaarheid’ van de provincie ondermijnen. Weet iemand trouwens wat zo’n avondje vergaderen over 0,01% van het budget kost?

Dan de ‘kerntaak’. Wiersma vindt dat de provincie geen sociale taken heeft, waarbij ze hint op de WMO uit 2015, maar ook weer niet letterlijk, want zo goed heeft ze het niet voor ogen, en haar ambtenaren zullen haar dat ook wel uit haar hoofd praten. WMO is te saai om te googlen, maar het komt er op neer dat zo’n tien jaar geleden zorg en welzijn uit de provinciale takenpakketten werd gehaald en naar gemeenten is overgeheveld. 

Misschien kan je je herinneren dat we in de afgelopen tien jaar krankzinnig veel verhalen horen over de problemen bij de jeugdzorg. Nou, dat kwam onder andere hier door. Wat je misschien niet hebt gehoord, maar ik wel, doordat ik die docu maakte, is dat COC Fryslân daardoor ook bijna al het budget kwijt raakte. 

De subsidie van de provincie Fryslân aan COC Fryslân is na 2015 gestopt. De consequenties waren gigantisch; ze konden het pand niet meer betalen en er werd personeel ontslagen. Erger nog… tot dan werden er jaarlijks 125 voorlichtingslessen op middelbare scholen gegeven door COC Fryslân. In 2019 werden er nog maar zo’n veertig voorlichtingslessen gegeven in Fryslân.

Een van de insprekers was psycholoog Cees van der Meer, die in nette woorden haarfijn uitlegde hoe het staat met LHBT+ in Fryslân. Zelfs FVD en PVV leden schrokken van wat hij zei. Wiersma deed niets met deze informatie.

Het is gekmakend, en dan heb ik het er nog niet eens over dat je op de website van Provinsje Fryslân in het kader van kerntaken een aantal heel leuke dingen voor de mensen kan vinden. Wiersma zelf gaat bijvoorbeeld over een programma Landelijk Gebied, en over erfgoed. En er zijn natuurlijk allemaal subsidietjes, aan van alles en nog wat, oh en Wiersma wees er op dat LHBT natuurlijk altijd subsidie kan aanvragen. Je maakt heus kans!

Femke Wiersma’s bijdrage was inhoudsloos, slap en apathisch. Het was een beschamende vertoning. Voortdurend buigend naar ‘haar ambtenaar’, voor hoe dat interne beleid ook weer heet, je weet wel, voor de homo’s en zo, iets met inclusie, nah, ik kom er wel op. En niet in staat om een toch tamelijk duidelijke vraag van een PvdD-statenlid (aartsvijand dus, sowieso) fatsoenlijk te beantwoorden.

Opinie

180 (HONDERDTACHTIG) vertegenwoordigers van allerlei organisaties roepen dit weekend de Staten op om wel in actie te komen. Het stuk staat in de Leeuwarder Courant (achter hun betonnen betaalmuur, want waarom zou je een opiniestuk, dat je niet zelf hebt geschreven, en dat van maatschappelijk belang is, publiekelijk leesbaar op je site zetten). Het is een vriendelijk artikel, waar in duidelijk woorden wordt uiteengezet waarom er een actief Regenboogbeleid moet komen. Ze geven veel voorbeelden waarom het moet, en het sluit aan op wat de insprekers twee weken geleden hebben gezegd.

Ik voeg hier even een screenshot in van een denigrerende social post van dit weekend van de Nederlandse rapper ‘Moeman’, die naar de film ging en in een reclame twee jongens zag zoenen. Wat hij er bij zet is iets dat je over geen enkele andere bevolkingsgroep zou kunnen zeggen zonder dat de pleuris uitbreekt. De post staat gewoon live op Threads, te zien voor zijn duizenden jeugdige volgers, 570 likes. 

Dit gebeurt natuurlijk noooit in Friesland, Friesland doet dit noooit, in Friesland heeft niemand zo’n mening, er zijn in Friesland überhaupt geen volgers van Moeman, want Friesland is exceptioneel! Praat er niet over!

Maar vertel me nog een keer dat ik een voorkeursbehandeling wil

LHBT+ wil geen voorkeursbehandeling, we willen een gelijke behandeling, zoals in de grondwet staat, en die krijgen we niet, en over iets niet praten is in de geschiedenis van de mensheid nog nooit ergens goed voor geweest.

Ik hou van Fryslân. Maar dat godvergeten nationalistische exceptionalisme (voor Femke: bord met Friese vlag voor de kop) van sommigen daar, is echt beschamend. Eerst niet willen luisteren naar LHBT+, want waarom zouden die een voorkeurspositie moeten hebben (echt, daar ging het over, letterlijk, het is toch onbestaanbaar, het is verjamme 2024 en ‘homo’ is nog steeds een van de meest gebruikte scheldwoorden op scholen en voetbalvelden, maar vertel me nog eens dat ik een voorkeursbehandeling wil). 

Daarna er een eeuwigheid over doen om Regenboogprovincie te worden. Was het niet voor de uitputtende inspanningen van Sipke Jan Bousema, dan was het niet eens gebeurd.

En nu er geen geld voor willen uittrekken. Oh trouwens, elf andere Nederlandse provincies doen het wel, maar daar moet je natuurlijk niet naar kijken, wat weten zij nou, neem Noord-Brabant, hoeven we niets van aan te nemen.

Het gaat om peanuts op de begroting, en provincies gaan helemaal zelf over hun taken. Ik denk dat het duidelijk is wat de Staten woensdag moeten doen. In de heldere woorden van de opinieschrijvers in de Leeuwarder Courant: ‘Gedeputeerde Staten pak het op! In Friesland willen we dat iedereen zich ‘wolkom’ voelt.’ 

PS: Wil je het COC steunen? Dat kan hier.

In november overleed acteur Helmert Woudenberg. Hij was een van de oprichters van het baanbrekende gezelschap Het Werkteater, speelde in films, in televisieseries, en in zijn eigen solovoorstellingen. Zijn leven was getekend door de NSB-geschiedenis van zijn familie. Die geschiedenis nam hij mee het podium op: hij wilde een stem geven aan personages, zonder daar een oordeel over te geven. Hij had een grote werkdrift en wilde het liefst zo vaak mogelijk spelen. Op de dag van zijn overlijden zou hij ’s avonds ook weer op het podium staan. Maar de oorlogsgeschiednis tekende hem ook in zijn privéleven.

Wat Blijft van Helmert Woudenberg, is te horen in een aflevering die ik voor HUMAN en NPO Radio 1 maakte.

Ook te vinden en te horen op de website van NPO Radio 1.

Gemaakt door Botte Jellema, redactie Adinda Akkermans en montage Alfred Koster.

Fotograaf Erwin Olaf wilde dat zijn werk na zijn dood op een goede plek te zien zou zijn. Dat is gelukt: zijn ‘Hope Portrait 5’ hing als eerste foto ooit in de eregalerij van het Rijksmuseum. Maar ondanks dat hij grote internationale bekendheid verwierf, zijn werk tot Nederlands erfgoed werd benoemd en hij hoffotograaf was, bleef Erwin Olaf ook altijd onzeker.

Botte Jellema volgt zijn spoor terug met curator Mattie Boom van het Rijksmuseum, waar het werk van Erwin Olaf in de collectie is opgenomen; met fotoconservator Wim van Sinderen, die een grote omslag zag in Erwins werk nadat hij aanvankelijk bekendstond om zijn shockerende foto’s van piemels en sperma; en met fotograaf Jasper Groen, die veel van hem leerde als zijn stagiair: “Als Erwin de studio in kwam dan vulde hij meteen de ruimte met energie, zoiets heb ik met niemand anders meegemaakt.” 

De aflevering is te vinden in elke podcastapp en op Spotify.

Veel dank aan Mattie Boom, Wim van Sinderen en Jasper Groen. In de documentaire is met dankbaarheid gebruik gemaakt van fragmenten uit videowerk van de Studio Erwin Olaf en Pim Hawinkels, de twee documentaires die Michiel van Erp maakte over Erwin, On Beauty and Fall en The Legacy, de podcast van het Rijksmuseum, Zomergasten en College Tour. Tot slot veel dank aan redacteur Adinda Akkermans.