In de afgelopen twee weken heb ik een paar keer gezegd: Zwarte Piet is racisme. Ik zei het onder andere op Omrop Fryslân Radio en op Twitter, en ik kreeg er een aantal – laten we zeggen – onaardige reacties op. Ik zei en zeg dat, omdat een duidelijke reden die ik hier wil uitleggen.
– Iets racisme noemen is toch geen manier om een discussie te beginnen?
De belangrijkste reden voor mij om Zwarte Piet racisme te noemen is omdat het kennelijk nodig is om de figuur Zwarte Piet negatief te ‘laden’. Anders verandert er niets. Er is een filmpje op YouTube van Gerda Havertong, die dertig jaar geleden in Sesamstraat uitlegt dat het zwarte van de figuur Piet niet okay is. Zij probeerde het op de aardig manier, zoals zo velen in de afgelopen decennia. Maar er veranderde niks.
Het klinkt escalerend om te beginnen over racisme, maar er is domweg geen andere manier meer om een discussie over Zwarte Piet te voeren. Het lukt de actievoerders om de figuur Zwarte Piet nu zo beladen te maken, dat heel Nederland er niet meer aan ontkomt om het er over te hebben. Dat lijkt me een goede zaak.
– Vind je Zwarte Piet dan echt racisme?
Ik begrijp wat mensen zeggen over waar het zwart in het verhaal van Zwarte Piet vandaan zou komen, namelijk door roet in de schoorsteen. Mogelijk is dat het verhaal, maar denk hier eens over deze Godwin na.
De swastika is een oud Boeddhistisch teken dat terug te vinden is in vele Indische en Nepalese tempels. Om die reden zou je het vandaag de dag ook rustig kunnen inzetten als versiering in een Oosters restaurant. Ware het niet dat een ander woord voor swastika ‘hakenkruis’ is, dat we sinds de Tweede Wereldoorlog eigenlijk alleen herkennen als symbool van de nazi’s. Daar kan de swastika niets aan doen, maar het is ongepast voor versiering in onze tijd.
Zo kan je ook niet ontkennen dat het zwart maken van witte mensen beladen is geraakt door wat we kennen als blackface; een racistisch fenomeen dat met de opkomst van de Civil Rights Movement grotendeels uitstierf. En of Zwarte Piet daar nou uit voortkomt of niet, het lijkt er in ieder geval teveel op om het nog los daarvan te kunnen zien.
Het is ook niet voor niets dat er ieder jaar rond de sinterklaastijd wel ergens op een groot internationaal platform aandacht is voor deze dubieuze Nederlandse ‘traditie’. Zie bijvoorbeeld een YouTube-filmpje van Vox, met meer dan 1,1 miljoen views.
Zelf vind ik dat de Piet-figuur overduidelijk voortkomt uit de koloniale tijd en de tijd van de slavenhandel. Maar zelfs als je dat niet vindt: het zwarte van Piet is ongepast in onze tijd.
– Wie noem je nou precies racist?
De figuur Zwarte Piet. Ik zou niet durven om andere mensen, of ze Zwarte Piet spelen of er slechts voorstander van zijn, méér racist te noemen dan ik zelf ben. Ieder mens, van elke kleur of gezindte, heeft racisme in zich. Ik ook. Het is de menselijke natuur.
Maar er is meer menselijk natuur in mij waar ik actief tegen strijd, omdat het niet kan, niet mag, fout of onaardig is om er naar te handelen. Daar heb ik op langere termijn voordeel van, dus zo’n strijd is goed. Daarom strijd ik tegen de racist in mij, en ik wil iedereen aanmoedigen zo weinig mogelijk racistisch te zijn. En dus te stoppen met het zwarte van Piet.
– Maar het is traditie!
Of iets traditie is, is natuurlijk geen argument om geen dingen te veranderen. De teneur van de anti-pieten-actie is niet dat Pieten of zelfs heel Sinterklaas moet worden afgeschaft. Ze/ we willen dat het wordt aangepast. Dat kan met eenvoudige middelen. Zoals de Piet-figuur van nu ook niet meer de Piet-figuur van mijn jeugd is, met roe en een zak waarin je meegenomen zou kunnen worden naar Spanje.
En als je van mening bent dat het voor kinderen uitmaakt, dan heb je echt geen verstand van kinderen.
– Maar het is een kinderfeest!
Het een kinderfeest noemen is net zo min een argument om het niet te veranderen. Natuurlijk wil niemand dat er zich heftige scènes voor de ogen van kinderen afspelen, maar dat valt over het algemeen erg mee. Bovendien, zo vertellen mensen die op 5 december in Rotterdam op de Erasmusbrug waren in de podcast ‘Dipsaus‘, stonden voorstanders van Zwarte Piet te schelden en te tieren tegen de demonstranten voor de ogen van hun eigen kinderen. Dat lijkt me ook niet een goed idee.
Kinderen worden te pas en te onpas ingezet bij demonstraties, en worden ook meegenomen naar sportwedstrijden waar vreemde dingen gebeuren en worden gezegd. Op dit moment is er elk jaar een nationale demonstratie van racisme op de televisie, bij de intocht van Sinterklaas. En daar kijken ook honderdduizenden kinderen naar. Er mag heus wel iets tegenover zo’n demonstratie staan. En kinderen kunnen echt wel wat hebben.
– Maar het is een ding van de Randstad!
Gisteren was er alsnog een anti-zwartepieten-demonstratie in Dokkum. Ik hoorde op de radio iemand uit Dokkum zeggen dat die demonstranten maar in Amsterdam of in Rotterdam moeten blijven, want ‘dit is Dokkum’.
Maar er gelden in Dokkum natuurlijk geen andere regels dan in de Randstad. Ook is het gek om te horen dat men zich daar nu distantieert van de Randstad, terwijl doorgaans de teneur toch is dat men vindt dat de Randstad zich zo afzijdig houdt van het Noorden. Wat wil je nou? Zullen we maar gewoon accepteren dat Sinterklaas en Piet net zo veel van het Noorden zijn als van het Westen? Het klinkt als een vlucht naar achteren, om dit onderscheid nu op te werpen. Ik geloof er in ieder geval niet in.
– Dus jij verandert niet van standpunt?
Nee. Ik heb echt nog geen enkel steekhoudend argument gehoord in deze discussie waardoor ik van gedachte ben veranderd, hoeveel ik ook over me heen heb gekregen. Schelden laat me koud, en wanneer persoonlijk worden of blèrt vanaf anoniem twitteraccount ga je lekker op block. Verder geef ik altijd antwoord.
– En denk je dat ik door dit stuk te lezen echt van gedachten verander?
Ik schrijf mijn stukjes niet om mensen in hun denkbeelden te bevestigen. Als je anders over Zwarte Piet dacht dan ik, maar wel tot hier bent gekomen, dan is er wel een kans dat je van gedachten verandert. Het betekent in ieder geval dat je je ergens in verdiept en er over nadenkt. Afgaand op de reacties die ik op Twitter kreeg, doet lang niet elke pro-Zwarte-Pieter dat.
Maar ik maak me geen illusies; dertig jaar na Gerda Havertong zijn er nog steeds zeer fanatieke aanhangers van blackfacing. Ik begrijp de weerstand die de slogan ‘Zwarte Piet is racisme’ oproept, maar ik ben er van overtuigd dat het niet anders kan. En gelukkig begint er nu langzaam iets te veranderen. Maar dat gaat helaas niet vanzelf.
Het is nodig om de Zwarte-Piet figuur te laden: Zwarte Piet is racisme.
Ik wens je een heel fijn Sinterklaasfeest!