Verantwoording en bronnen bij de korte documentaire ‘XTC’, op 30 september 2018 uitgezonden in RadioDoc op NPO Radio 1.
Botte Jellema, september 2018
Voor VPRO’s RadioDoc maakte ik in september 2018 een korte documentaire over XTC, naar aanleiding van het rapport van de Politieacademie waarin stond dat de wereldwijde omzet van in Nederland geproduceerde synthetische drugs in 2017 minstens 18,9 miljard euro is geweest. Minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid reageerde op dat rapport met twee dingen. Ten eerste trok hij 100 miljoen euro uit voor opsporing en bestrijding, en ten tweede deed hij een moreel appèl op de gebruikers van XTC. Dat laatste vond ik intrigerend, en daar ben ik in gedoken.
De radiodocumentaire kan slechts elf minuten duren, terwijl de discussie over XTC al dertig jaar aan de gang is. Het spreekt voor zich dat ik keuzes moest maken. Ik wil in dit document van sommige uitspraken in de documentaire aangeven waar het vandaan komt, en een handvat geven voor degene die geïnteresseerd is in deze materie en er meer over wil weten.
Ook kom ik met een conclusie over deze materie. Tekst gaat verder onder deze player.
Politieacademie
Beginpunt is de nieuwe informatie die naar voren is gekomen uit het rapport van de Politieacademie, wat groot nieuws was op 25 augustus 2018. De omzet van de Nederlandse productie van amfetamine, de werkzame stof in speed, en MDMA, de werkzame stof in XTC, is wereldwijd zeker 18,9 miljard euro. Dat is een conservatieve schatting, zeggen de onderzoekers, die ze maakten op basis van inbeslaggenomen chemicaliën in 2017.
Het originele en uitgebreide rapport met de titel ‘Waar een klein land groot in kan zijn’ is hier (PDF) te vinden, en een verkorte versie hier (PDF).
Moreel appèl
Minister Grapperhaus reageerde er voor de NOS-microfoon op. Hij heeft geld toegezegd voor een ‘ondermijningsfonds’, en zei bovendien:
Al die mensen die zo’n pilletje tot zich nemen op een festival of elders, moeten zich dat ook maar eens realiseren: een kilo pillenproductie levert 8 kilo chemisch afval op. En dat wordt gewoon gedumpt door die criminelen.
Die quote is terug te vinden in dit bericht van de NOS. Het is een moreel appèl op de gebruikers van XTC: ken de achterkant van jouw partydrug.
Het deed me denken aan sweatshop shirtjes, kiloknallers en het legbatterij-ei. Ook het eten van vlees zit in die categorie: weet wat je eet. Om die reden ben ik op zoek gegaan naar een vegetariër, die ook wel eens een XTC-pilletje slikt. Die vond ik in Luuk, en hem hoor je over zijn afwegingen vertellen in de documentaire.
Hoeveelheid drugsafval
Eerst over die acht kilo afval per kilo pillen, van de minister. Ik heb niet kunnen achterhalen waar de minister dat op baseert, en ik heb bovendien het vermoeden dat hij er naast zit. Ik heb zelf ook een berekening gemaakt van de hoeveelheid afval die de productie van XTC komt kijken. Ik deed dat op basis van deze tabel, uit het rapport:
Het laat de verhoudingsgetallen zien van ingrediënten (pre-precursoren en chemicaliën), eindproducten en afval. De onderzoekers hebben immers uitgerekend hoe groot de productie van MDMA en amfetamine is geweest. Maar eenvoudige vermenigvuldigen is niet de juiste methode, zo vertellen onderzoekers van de Politieacademie mij, toen ik ze mijn berekening voorlegde:
tijdens het productieproces […] wordt o.a. bepaald soort afval hergebruikt. Hierdoor bevat uw berekening een fout, omdat louter delen/vermenigvuldigen dan dus onjuist is. Kortom, er is inderdaad net zo’n traject nodig als bij bepalen productie/omzet, dus met experts om te komen tot een verantwoorde schatting van afval. Ik was er al bang voor.
Het is daarom dat ik in de documentaire en hier geen uitspraak kan doen over de hoeveelheid afval, en tevens denk dat de minister er naast zit. Dit laat echter onverlet dát er chemisch afval ontstaat bij de productie van synthetische drugs, en het dus niets afdoet aan het morele appèl van de minister. Ook de onderzoeksgroep kijkt of het aan de slag kan met deze insteek.
We vinden uw invalshoek interessant en belangrijk: de milieuschade van gebruik en productie. Het zou kunnen resulteren in een heldere boodschap: denk aan het milieu, dus slik niet (en eet geen vlees, rijd geen diesel…).
Nogmaals, dit komt van de Politie(academie), dus die zoeken uit de aard van hun zaak naar manieren om de productie, handel en het gebruik van XTC te verminderen.
Zuren en oplosmiddelen
Het laat onverlet dat je ook zonder de exacte berekening, en op basis van dat we weten dat er in Nederland bijna een miljard XTC-pillen per jaar worden gemaakt, kan nagaan dat hier een flinke hoeveelheid afval bij ontstaat. En dan hebben we het nog niet eens over het afval dat ontstaat bij de productie van speed, de andere synthetische drugs waar de Politieacademie over schrijft.
Over het afval (maar niet de hoeveelheid) heeft Yvette Schoenmakers twee jaar geleden een rapport geschreven voor de politie. Uit dat rapport komen mijn opmerkingen in de documentaire over waaruit dat afval bestaat (‘oplosmiddelen, zoals aceton, en ook methylamine en veel zoutzuur’). Het is heel gevaarlijk (PDF). Ook het verhaal over de brandwonden die meisjes opliepen toen ze door een plas met drugsafval fietsten staat in dat rapport; in de documentaire verwoord door een boswachter die EenVandaag interviewde.
Volksgezondheid
Voor de documentaire heb ik twee uur gesproken met Daan van der Gouwe van het Trimbos Instituut. Hij is daar onderzoeker op het gebied van drugs; hij werkt bij het programma Drug Monitoring & Policy, voor het DIMS (Drugs Informatie en Monitoring Systeem) en voor de Unit International Affairs. Hij is genuanceerd over drugs in het algemeen, en zeker ook wat XTC betreft.
Hij is duidelijk over wat hij leest in het rapport van de Politieacademie, namelijk dat zonneklaar wordt dat het beleid zoals we dat tot op heden hebben aangaande de bestrijding van productie en gebruik van XTC, heeft gefaald (overigens staat dit ook vrijwel letterlijk in het rapport zelf). Ik vraag hem uiteindelijk ook of hij voor legalisering is. Voor noch tegen, is het antwoord.
Want dat is wat er in de discussie over XTC voortdurend wordt gezegd: legaliseer het, dan zijn gebruikers af van potentiële strafvervolging en kan de productie uit het criminele circuit worden gehaald, én kan het afval netjes worden afgevoerd in plaats van dat het in de natuur wordt gedumpt.
Hoe gevaarlijk is XTC
Van der Gouwe is genuanceerd. Hij sluit de optie van legaliseren niet uit, maar waarschuwt wel: XTC is geen snoepje. Het aantal incidenten bij het gebruik van XTC is in verhouding tot andere drugs en verslavende middelen laag. Maar er vallen op jaarbasis tussen de tien en twintig doden door drugsgebruik in Nederland. Soms is dat rechtstreeks toe te wijzen aan het gebruik van XTC en soms ook indirect. Zo vertelt hij mij een verhaal over twee mensen die zijn overleden aan watervergiftiging. Bij XTC-gebruik wordt geadviseerd om genoeg water te drinken, maar waarschijnlijk hebben deze twee personen overgecompenseerd, en zo ongelooflijk veel water gedronken dat ze daar uiteindelijk aan zijn overleden. Hun dood kwam door XTC-gebruik, maar ze zijn niet aan XTC overleden.
Notitie bij dit gegeven: wanneer je op het gevaar van XTC-gebruik wijst, komt vaak de vergelijking met alcohol naar voren. Dan wordt gezegd dat mensen veel vervelender worden door alcohol; dat mensen daar fysiek meer last van hebben; en dat er op jaarbasis heel veel mensen komen te overlijden ten gevolge van alcoholmisbruik. Die vergelijking gaat echter op veel gebieden mank.
Ten eerste sluit het een het ander niet uit; ze bestaan vast, mensen die wél XTC gebruiken maar nooit drinken, maar het zal niet de massa zijn. En dat iemand één avond wel XTC gebruikt en niet drinkt, maakt hem of haar nog geen geheelonthouder.
Ten tweede zijn er substantieel meer drinkers dan XTC-gebruikers (80% vs 2%). Dit heeft gevolgen voor de indruk die je in het algemeen krijgt van overlast door drinkers: ze zijn gewoon met ontzettend veel meer.
Ten derde is de helft van de incidenten die met drugs te maken hebben en die op EHBO-posten binnen komen, XTC-gerelateerd. Deze cijfers komen uit onderzoeken van het Trimbos Instituut. XTC staat niet voor niks op de lijst met harddrugs. De eenheid telt daarbij ook. Je kan van één glas alcohol eigenlijk niet in de problemen komen, en dat is wel mogelijk met één XTC-pil. In de periode van 2006-2015 werd door het NFI bij 68 sterfgevallen XTC (MDMA) aangetroffen in het bloed of ander lichaamsmateriaal (bron: Jellinek).
Ten slotte: het is een mythe dat je geen kater krijgt van XTC. Net als bij alcohol, is het bij de een sterker dan bij de ander, maar de XTC-kater bestaat wel degelijk. Mijn punt is dat het één niet aantoonbaar beter is dan het ander. Voor de documentaire was dit verder niet relevant.
Tweede Kamer
Tijdens mijn research kwam ik er achter dat al in 1994 een debat in de Tweede Kamer is geweest over de legalisering van XTC; GroenLinks wilde het legaal maken. Trouw schreef er over:
Het gebruik van de harddrug is niet gevaarlijk, verklaarde GroenLinks-woordvoerster Singh Varma gisteren. Met die ‘naïeve opstelling’ haalde ze zich de hoon van collega’s in de Tweede Kamer op de hals.
Het legaliseren van XTC is er nog een aantal keren aan de orde geweest, bijvoorbeeld in 2016. Toen had het tv-programma Spuiten en Slikken met een burgerinitiatief het voor elkaar gekregen dat er over moest worden gedebatteerd. Presentator Tim Hofman ging achter het spreekgestoelte staan om bijvoorbeeld uit te leggen dat feestgangers nu gecriminaliseerd worden, omdat je een strafblad kan krijgen voor het in het bezit hebben van XTC.
Voor de documentaire heb ik geprobeerd om een Tweede Kamerlid voor de microfoon te krijgen over wat nou precies de bezwaren zijn tegen legalisering. Ik heb VVD-kamerlid Arno Rutte (lid van de grootste regeringsfractie en portefeuillehouder drugsbeleid) wel vijf keer gevraagd om mij te woord te staan, maar er is niet gereageerd. Ook de CDA portefeuillehouder heb ik benaderd, en ook die heeft nooit van zich laten horen. Dit kan niks betekenen, of men heeft misschien niet zoveel zin om het hier voor de microfoon over te hebben. Daan van der Gouwe van het Trimbos noemde het in andere interviews een beladen onderwerp, en dat verrast niet.
Toekomst?
De uitvinding van XTC heeft andere partydrugs deels verdrongen. Toen een paar jaar geleden het door een verbod van een grondstof voor XTC ineens ingewikkelder werd om het te maken, kwamen er nieuwe synthetische drugs, die soms veel gevaarlijker waren dan XTC. Rond 2015 kwam er een alternatief recept (een grondstof zelf maken) voor bij het maken van XTC. Het werd goedkoper, en leverde pillen op met een hogere dosis MDMA. Ook werden ze zuiverder; er zit tegenwoordig minder troep in. En, zo schrijven de onderzoekers van de Politieacademie, dat is een belangrijke factor geweest in de nieuwe populariteit van XTC, en de gigantische export er van.
Helaas zorgt die extra productiestap ook voor veel meer afval. En dat zien we dus terug op onze weilanden en wegen, en in onze natuurgebieden, bossen, mestputten, riolen en autowasstraten.
Op donderdag 27 september 2018 stond er een artikel in De Volkskrant over het kat- en muisspel dat gespeeld wordt tussen producenten van nieuwe drugs en de autoriteiten. Ook in het rapport van de Politieacademie wordt haarfijn uitgelegd dat dit altijd de kwestie is geweest. Het is in dat licht niet gek dat een minister het probeert met een moreel appèl op de gebruikers. Maar of dat effect gaat hebben..?
Conclusie
Er is geen conclusie, dat is het hele probleem. Er zijn wel een aantal feiten. XTC gaat waarschijnlijk nooit meer verdwijnen, tot er een nieuwe drug langs komt. Eentje die misschien makkelijker te maken is, misschien ongevaarlijker is en misschien niet je voorraad serotonine uitput voor enige tijd. Tot die tijd zal het worden geslikt, en dus gekocht, en dus gemaakt; legaal dan wel illegaal. Een deel van de uitgaansscene is er dol op, en die laten zich hun speeltje niet afnemen. Dat is het eerste feit.
Het wordt voorlopig niet legaal. Er zijn gewoonweg te weinig mensen in Nederland die dat zien zitten, en derhalve is ons parlement (toch een afspiegeling van de samenleving) er niet voor. Overigens hebben die Nederlanders en dat parlement daar ook redenen voor die je niet zomaar terzijde kan schuiven: het is niet ongevaarlijk. Er zijn meer gevaarlijke dingen die wel legaal zijn, maar XTC wordt op z’n merites beoordeeld en dat is terecht. Mocht er onverhoeds een ruk naar links komen in ons parlement en legalisering binnen bereik komen in Nederland, dan nog hebben we ook rekening te houden met de landen om ons heen. Feit twee is dus: legaliseren gaat niet gebeuren binnen afzienbare tijd.
De productie van XTC in Nederland is voor het overgrote deel bestemd voor buitenlandse consumptie. De Politieacademie stelt een schatting op 80% export. Maar de onderzoekers zijn daar in een latere discussie al op terug gekomen, en stellen het in een artikel in NRC op 98,15%. In gedachte nemend hoe ver we nog verwijderd zijn van legalisering in het drugs-tolerante Nederland, kan je aannemen dat het in diverse (bevriende doch conservatievere) buitenlanden nog veel verder weg is. In dat geval zou je dus nog steeds met gigantische illegale productie en illegale dumpingen te maken hebben, puur vanwege de export. Feit drie: de Nederlandse XTC-gebruiker heeft maar een heel klein aandeel in de productie van XTC in Nederland.
Ten slotte feit vier: je kan op basis van het voorgaande niet alle schuld van criminaliteit en dumping van drugsafval in de Nederlandse natuur en dergelijke op de Nederlandse gebruikers laden, maar dat ontslaat elke gebruiker nog niet van de verantwoordelijkheid voor de door haar/hem aangekochte pillen.
Het leven gaat gepaard met het vervuilen van de planeet, dat is onontkoombaar. Het minste dat je kan doen is je bewust worden van jouw aandeel. Of dat nou gaat om met het vliegtuig reizen, vlees eten of XTC slikken.
