Wacht op koe

Ooit maakte ik een belangrijke keuze in mijn leven die ook het bestaan van m’n zus ingrijpend zou veranderen. Ik trad namelijk niet in de voetsporen van mijn vader en werd geen boer. Nu wordt het melkveebedrijf van mijn vader overgenomen door m’n zus en haar vriend. Wat beweegt hen om een boerenbedrijf te beginnen in deze voor die bedrijfstak zware tijden en hoe gaan ze het doen? Een documentaire voor Holland Doc Radio.

Op de overloop van de oude boerderij hangt al zo lang als ik me kan herinneren een tegeltje: ‘As it net kin sa’t it moat, dan moat it mar sa’t it kin’ (Als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan). Dat mijn vader overlevende van de 60.000 melkveehouders uit 1980 is, is dat planning of pragmatiek?

Eén op de drie
Het aantal boeren in Nederland is in de afgelopen dertig jaar enorm afgenomen. Van de 60.000 melkveehouders in 1980 zijn er nu nog 20.000 over (cijfers LEI). Eén van die 20.000 is mijn vader. In 1975 begon hij met mijn oom en mijn opa koeien te melken in het Friese Loënga, iets ten noorden van Sneek. Afgelopen zomer, 34 jaar later, heeft hij zijn bedrijf overgedaan aan mijn zus en haar vriend.

Boer is vrouw
Tot mijn 17e wilde ik mijn vader opvolgen. Van jongs af aan reed ik op trekkers en liep ik tussen de koeien. Ik was altijd ‘achter’. Op een boerderij is er nauwelijks onderscheid tussen werk en privé, dus het voelde heel natuurlijk en logisch. Het omgaan met dieren en het werken op het land zit in m’n genen en je vergroeit in zo’n jeugd met de boerderij. Ik heb zelfs een half jaar op de hogere landbouwschool in Leeuwarden gezeten. Toen zag ik er van af. Ik wilde niet ’s ochtends koeien melken, ik wilde ’s avonds op het podium staan. Ik wilde niet met mijn laarzen op het land, ik wilde stappen in de stad. Ik wilde niet een mineralenboekhouding bijhouden, ik wilde schrijven voor de krant. De financiële risico’s en de perspectieven van het boerenbedrijf werden mij helder en ik besloot het niet te doen. Twee jaar later besloot mijn zus, die zich tot dan toe nauwelijks voor het bedrijf had geïnteresseerd, naar de hogere landbouwschool in Dronten te gaan. Daar ontmoette ze de man met wie ze inmiddels twee kinderen heeft. Samen met hem heeft zij het bedrijf van mijn vader overgenomen.

Melkrobots
Op mijn 16e werd er op een kilometer afstand van onze boerderij de Stadsrondweg-Noord aangelegd. De weg doorsneed het land van mijn vader. Later werd duidelijk dat Sneek buiten de ring huizen wilde gaan bouwen: ze wilden het bedrijf kopen. Dat is gebeurd en met het geld is een jaar geleden een nieuwe boerderij gekocht bij Witmarsum, bij de kop van de Afsluitdijk. Daar woont mijn zus met haar gezin en afgelopen zomer zijn de koeien er naar toe verhuisd. In de stallen van de nieuwe boerderij zijn drie melkrobots geïnstalleerd. Voor het eerst hoefde de boer niet ’s ochtends vroeg de koeien te melken, want dat gebeurt nu doorlopend en (goeddeels) automatisch. Een enorme stap voorwaarts ten opzichte van mijn thuisboerderij bij Sneek. En ook een enorm risico, want de melkprijs staat onder druk en er is ook nog een economische crisis.

Ouderlijk boerderijhuis
De boerderij bij Sneek staat nu goeddeels leeg. Mijn ouders wonen er en er is nog wat jongvee dat mijn vader verzorgt. Hij werkt nog altijd op het bedrijf, maar nu 20 kilometer verderop. Mijn ouders hebben plannen om in het dorp een huis te kopen. Mijn jongenskamertje is nu van de gemeente Sneek. Mijn absolute thuis is aan het verdwijnen. Al die tijd heb ik de gebeurtenissen op de voet gevolgd. In de zomer van 2009 ben ik meerdere malen met een camcorder naar Friesland gereden om het een en ander vast te leggen. De laatste keer dat de koeien in het voorjaar voor het eerst naar buiten gingen op de oude boerderij; het melken in de oude melkstal; de verhuizing van de koeien; de koeien in de nieuwe stal en in de melkrobot. Teun Je hoort in de documentaire Teun, mijn neef van twee. Toen ik met mijn vader opnames maakte was hij er ook bij. Hij pakte de microfoon van me af en begon professioneel verslag te doen van het feit dat we bij de kalfjes aan het kijken waren. Het feit dat hij boerenzoon is, en ook nog eens de oudste, maakt dat ik me erg met hem identificeer. Dat hoor je terug in de documentaire. Ik interviewde mijn vader en mijn zus. Ik laat horen hoe de koeien er voor het eerst naar buiten gingen in het voorjaar, voor het laatst op de oude boerderij. Hoe dat melken ‘oude stijl’ ging en hoe de koeien verhuisden. Je hoort de nieuwe melkrobot. Op de ritmische melkgeluiden hoor je mijn ‘duo voor gitaar en melkrobot’.

Wacht op koe
De titel is ontleend aan de melkrobot. ‘Wacht op koe’ was namelijk de tekst die op het display van de automaat stond toen de koeien de nieuwe stal binnen kwamen.

Terugluisteren
De documentaire is uitgezonden in het programma Holland Doc Radio op Radio 1. Dat was op zondag 29 november 2009 om 21:00 uur. Holland Doc is het multimediale documentaireplatform van de Publieke Omrop. In VPRO’s De Avonden werd ik er op 25 november over geïnterviewd, in het tweede uur.

Terugluisteren kan hierboven op deze pagina.

Dank
Teun Westgeest, Pieter Jellema, Janke Jellema, Robert-Jan Westgeest, Froukje Jellema, Truke Zeinstra, Botte T. Jellema, Anton de Goede