Volgens de Leeuwarder Courant hing er boven de snelweg bij Drachten en bij Zurich een spandoek. Fryslân is voor de rest van Nederland deze week gereduceerd tot snelwegen en een rechtbank. Op die spandoeken, twee dus, in ieder geval, volgens de Leeuwarder, stond ‘LEAVER DEA AS SLAEF’. Het gebeurde op de ochtend dat de rechtszaak begon tegen de 34 mensen die verdacht worden van het blokkeren van een snelweg.
Grote woorden. Ze staan op een grote steen bij Warns. Die steen is daar zo’n zeventig jaar geleden neergelegd, als herdenkingsplaats voor de slag bij Warns, die eigenlijk de slag bij Stavoren was, maar vooruit. Die slag was niet zo’n zeventig jaar geleden, bijvoorbeeld in de Tweede Wereldoorlog. Nee, die was halverwege de 14e eeuw. Het is toch interessant waarom niet alleen die steen daar is gekomen, maar bovendien een jaarlijkse herdenking.
Okay, kort dan even, voor het historisch besef: Fryslân leek toen niet op het Fryslân van nu. Het was een gebied van de hele kop van Noord-Nederland tot en met zo’n beetje Denemarken. Het heeft feitelijk ook weinig te maken met het Fryslân van nu; de vlag was er nog niet eens. Maar in 1345 had graaf Willem IV van Holland het plan bedacht dat hij Fryslân er wel bij wilde hebben, want: macht en geld. Hij schopte wat manschappen in een boot bij Enkhuizen en voer naar Stavoren. Niet Warns. Maar goed, het werd militair gepruts van niks, en de Friezen wonnen. Niet zozeer door tactische briljantie of oppermacht van de Friezen, maar meer door het gebrek daar aan bij de Hollanders.
Het duurde alles bij elkaar ook maar 150 jaar, en toen kregen de Hollanders de Friezen er toch onder. Die hele toestand was allang vergeten geweest, als ze in 1945 niet op het lumineuze idee waren gekomen om weer een jaarlijkse herdenking te houden. In 1945 kwam Fryslân onder een ander juk vandaan, namelijk Nazi-Duitsland, wat op zichzelf wel een redelijk indrukwekkend gebeuren was, maar nee, er moest herdacht worden hoe de Hollanders werden verslagen, 600 jaar daarvoor.
Allemachtig wat moet je veel slagen om de arm hebben bij zo’n slogan ‘Liever dood dan slaaf’. Ik bedoel: het is niet alsof de Friezen zich daar nu verder zo aan hebben gehouden. Ik denk soms wel eens dat het vooral een ‘rite de passage’ is: als je dit zonder spelfouten kan schrijven, ea ea, ae, dan moet je wel een oprechte Fries zijn, wat dat ook verder moge betekenen. Al was het maar omdat slaaf in het Fries niet met ae wordt geschreven.
Maar goed, ik begrijp het wel: nooit buigen voor een wrede machthebber, okay. Daar kan je alleen maar sympathie voor hebben. Mijn gedachten gaan dan naar Nazi-Duitsland, naar IS, naar apartheid, naar segregatie in de VS: Nelson Mandela, Malcolm X, Martin Luther King. Geweldige strijd is er geleverd door dappere mannen en vrouwen, om daar onderuit te komen. Nog altijd zijn we niet vrij van de gevolgen van discriminatie op grond van ras, zoals we zo nu en dan zelfs mogen horen uit de mond van de president van de VS.
De grote steen bij Warns wordt op z’n plek gehouden door kleine steentjes. En niet door die vreemde woorden, die nu worden gebruikt door hen die met trillende knietjes voor de rechtbank staan te stamelen dat ze het niet zo hadden bedoeld. Ik zou niet teveel bouwen op steentjes die angst en minachting voor Vrouwe Justitia combineren.
Och, wat heeft de film Twelve Years a Slave een indruk op mij gemaakt, een op waarheid gebaseerd verhaal over slaven en de dood. Zwarte mensen, in minderheid, onderdrukt, tot slaaf gemaakt, en nog altijd hebben hun verwanten last van vooroordelen, discriminatie en racisme. Niet omdat ze er om hebben gevraagd, maar omdat witte mensen menen dat ze het zich kunnen permitteren om de wil en gevoelens van zwarte mensen te negeren. Kunnen wij een grote steen zijn, wanneer we de kleinen niet zien liggen? Historisch besef: er voeren flink wat Friezen mee bij de VOC, en niet als slaaf van de Hollanders. Een grote geschiedenis. We waren er niet bij, dus het is niet van de Friezen van nu, uiteraard.
Behalve wanneer we dat er zelf bij slepen.
Dus er zijn twee mensen bezig geweest om een wit laken te beschilderen met zwarte letters, het tegenovergestelde van de kleur van de letters op de steen bij Warns. En dat hebben ze boven de snelweg gehangen. De steen bij Warns wankelt. Zijn slogan, toch al dubieus, vervaagt nog verder, wanneer hij wordt ingezet om martelaren te maken van zij die niet echt aan die kant van het verhaal staan.
Verschenen bij Omrop Fryslân Radio als gesproken column in het Fries.
