Het Verraad van de Voorstelling

Wat is echt? Wat onze ogen en oren bereikt is tot in de puntjes vormgegeven, en ziet er vaak anders uit dan wat het is.

Gephotoshopte gezichten, geknipt-en geplakte radio en televisie, zangers die zuiver zingen door een computer. We weten wel dat het nep is. Maar wanneer voelen we ons belazerd? Botte Jellema onderzoekt het in de documentaire ‘Het Verraad van de Voorstelling’. Met o.a. filosoof Jos de Mul.

Een radio-essay over hoe we genept worden door Michael Bublé en Kinderen voor Kinderen, waarin ik zing en Plato en The Matrix er bij haal. Dat allemaal in slechts 32 minuten.

achtergrond
Bij mij begint een documentaire vaak met een paar kleine verhalen, die ik overal tegen kan komen en waar ik op een goed moment een verband tussen leg. In het geval van ‘Het Verraad van de Voorstelling’ was dat om te beginnen een gesprek dat ik met radiotechnicus Alfred Koster had terwijl we in Hilversum werkten aan (wijlen) het radioprogramma De Avonden. Ik presenteerde het en hij deed de techniek. Tijdens een lange reportage die van band kwam, raakten we in gesprek.

We hadden het, zoals zo vaak, over hoeveel tijd er na de reportage nog was te vullen tot het nieuws zou beginnen. Radio is in die zin rigide: op stipt het hele uur begint het nieuws en dan word je domweg van zender gehaald (of zoveel eerder, als er reclame is). Dus moet je dan gewoon klaar zijn.

Als er een langere reportage gepland staat, moet je er vroeg bij zijn om de resterende tijd uit te rekenen voor de afkondiging en zo voort. Want een reportage heeft een bepaalde lengte, en daar moet je het mee doen.

Of toch niet. Want reportages komen allang niet meer van band. Die komen uit de computer. En specifiek het computertje in deze studio is in staat om reportages iets te versnellen. “Twee seconden sneller per minuut, dat hoor je niet,” zei Alfred. Bij een reportage van twaalf minuten win je dan bijna een halve mintuut, wat kostbare tijd kan zijn als je nog wat wil zeggen voordat je van de zender wordt geduwd.

Maar is dat wel eerlijk? Is het dan nog wel een nette weergave van de werkelijkheid, vroeg ik Alfred. Hij lachte een beetje, en zei: “Maar je knipt ‘euh’tjes er toch ook uit? Versprekingen? Minder relevante bijzinnetjes?”.

Hij heeft helemaal gelijk. Op de radio knippen en plakken we alles wat los en vast zit. En in de muziek net zo, zei Alfred. En toen vertelde hij het verhaal dat zijn vroegere collega’s zich wel eens beklaagden over de vocale kwaliteiten van de Kinderen voor Kinderen-solisten. En dat die in de opname werden ‘geholpen’, door de computer. Door een plugin van het audiobewerkingsprogramma ProTools, om precies te zijn. Autotune. Dat onschuldige Kinderen voor Kinderen wordt al jaren door autotune gehaald.

Nou gaan er dagen voorbij dat ik de Kinderen voor Kinderen-platen niet draai, maar ik verbaasde me er wel over. Is er dan niets meer echt?

In de auto heb ik vrijwel altijd Radio1 aan. Op die zender werd afgelopen najaar regelmatig het nummer ‘It’s a beautiful day’ van Michael Bublé gedraaid. En elke keer als ik het hoorde dacht ik: heeft hij dit nou door autotune gehaald? Zo klinkt het wel.

Dat googlede ik op een goede dag, en zo kwam er een interview van NPR met Bublé naar voren, waarin hij het bekent, en het verdedigt door te zeggen dat het een effect is dat tegenwoordig nodig is om op popradio te worden gedraaid. En dat Frank Sinatra het ook zou hebben gebruikt als die nu had geleefd. Dat streek recht tegen mijn jazzharen (gatver) in.

Bublé kan zingen. Je moet er van houden, maar hij is vocaal behoorlijk sterk en heeft in mijn ogen/oren echt geen autotune nodig. Dacht ik.

Tot ik me nog wat meer in het fenomeen ging verdiepen. En er achter kwam dat we het tegenwoordig weliswaar hier en daar als hoorbaar effect horen, maar dat het in ongelooflijk veel hedendaagse opnames zit. Onhoorbaar. Dat gaat over pop, dat gaat over rock, dat gaat over jazz en ook over klassiek.

We worden belazerd. En niet zo’n beetje ook. Autotune is de photoshop van de muziekwereld. En de industrie zwijgt er over. Hoor het in de documentaire ‘Het Verraad van de Werkelijkheid’ – zondag 23 februari, om 21u, Radio1.

aftiteling
Uitzending: zondag 23 februari 2014, om 21.00u op Radio1 – event op facebook.
In opdracht van HollandDoc Radio en de VPRO, eindredactie Anton de Goede.
Met medewerking van filosoof Jos de Mul, muziektechnoloog Jeroen van Iterson, geluidstechnicus Alfred Koster, drummer Haye Jellema en trompettist Thomas Welvaadt.
Met muziek van Bart Westerlaken.

promofilmpje
YouTube die ik zelf maakte, op basis van de Radio1-promo: